Nie ma co tytułem wstępu za wiele tu rozprawiać poza tym, że obiecane zaległości w niniejszym suplemencie uzupełniam.
Siemianowska Sylwia
‘Typ Bruszczewo i dalkowsko-obrzańska grupa form naczyń wczesnośredniowiecznych. Uwagi w kwestii zasięgu występowania, chronologii oraz genezy.’, [w:] ‘Śląskie Sprawozdania Archeologiczne’, t. 52, s. 203-222, Wrocław 2010
Tytułowa ceramika znana była już od dłuższego czasu jako zdobiona charakterystycznym ornamentem w postaci plastycznego żeberka na szyjce, jako typ 6 ceramiki z Bruszczewa lub po prostu jako typ Bruszczewo. Próbując ustalić kto pierwszy zaproponował termin “dalkowsko-obrzańska” i skuszony stwierdzeniem autorki, że “ostatnio” jest ona tak określana, nie dotarłem do niczego poza jedyną publikacją, którą w tym miejscu sama przytacza (Rzeźnik 2006). Lektura oczywiście obowiązkowa.
Artykuł do pobrania z www.academia.edu.
Cieślik Janusz
‘Uwagi o stanie badań nad miejscami kultu pogańskiego Słowian na ziemiach polskich’, [w:] ‘Sacrum pogańskie – Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej’, s. s. 27–80, Warszawa 2010
Wszystko, co może świadczyć o charakterze obrzędowym Kowalowej Góry pośród innych podobnych miejsc kultu.
Artykuł do pobrania z www.academia.edu.
Demidziuk Krzysztof
‘”Rzeczny” katalog Rudolfa Dreschera do archeologii Śląska’, [w:] ‘Silesia Antiqua’, t. 46, s. 217-332, Wrocław 2010
Przybliżenie katalogu śląskich stanowisk i zabytków archeologicznych pogrupowanych głównie po ciekach wodnych. Katalog zawiera materiał zabytkowy, acz bez przynależności chronologicznej i kulturowej. Do samego katalogu nie udało mi się dotrzeć (katalog był opublikowany w całości w 1870 roku w pierwszym tomie periodyku “Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift”, a biblioteki cyfrowe mają w swoich zasobach tylko kolejne tomy). Z niniejszej publikacji dowiecie się chociaż, które miejscowości znalazły się w katalogu wraz z ich współczesnymi nazwami. Znajdziemy tutaj również przynależność administracyjną katalogowanych miejscowości poprzez kolejne okresy historyczne oraz słowniki nazw miejscowych wraz z indeksem, dzięki którym szybko odnajdziemy szukaną miejscowość w samym katalogu.
Biermann Felix, Kieseler Andreas, Nowakowski Dominik
‘From a Slavic Stronghold to a Medieval Town – the Example of Chobienia’, [w:] ‘Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu’, s. 415-431, Biskupin-Wrocław 2012
Gród, osada wiejska i miasteczko, czyli zmiany zachodzące od okresu plemiennego do kolonizacji na prawie niemieckim na przykładzie Chobieni.
Artykuł do pobrania z www.academia.edu.
Kieseler Andreas
‘Der slawische Burgwall von Poppschütz (Popęszyce, pow. nowosolski) – eine fruhe Burgwallgraubung in der Provinz Schlezien’, [w:] ‘Transformationen und Umbrusche des 12./13. Jahrhunderts. Beitrage zur Ur- und Fruhgeschchte Mitteleuropas’, Band 64, s. 229-261, Weissbach 2012
Synteza wiedzy o grodzisku w Popęszycach. Pozycja obowiązkowa.
Artykuł do pobrania z www.academia.edu.
Jaworski Krzysztof, Krzyszowski Andrzej, Miazga Beata, Sikorski Andrzej
‘Blatnickie okucie końcówki pasa z Grębocic koło Głogowa a problem napływu tzw. brązów awarskich i blatnicko-mikulczyckich na obszar Dolnego Śląska’, [w:] ‘Śląskie Sprawozdania Archeologiczne’, t. 54, s. 27-47, Wrocław 2012
Pierwszy i jedyny tak dokładny opis unikatowego znaleziska fragmentu brązowego okucia końcówki pasa z Grębocic.
Artykuł do przeczytania na www.yumpu.com.
Pankiewicz Aleksandra
‘Relacje kulturowe południowego Śląska i północnych Moraw i Czech w IX-X wieku w świetle źródeł ceramicznych’, [w:] ‘Studia Archeologiczne’, t. 43, Wrocław 2012
Co nieco o dalkowsko-obrzańskim typie ceramiki jako bliższym niż czeskie źródle inspiracji do naczyń z plastycznym wałkiem na szyjce występujących w zachodniej części południa Dolnego Śląska
Publikacja do pobrania z www.academia.edu.
Butent-Stefaniak Barbara, Ilisch Peter, Malarczyk Dorota, Nowakiewicz Tomasz
‘Frühmittelalterliche münzfunde aus Kleinpolen und Schlesien’, [w:] ‘Frühmittelalterliche münzfunde aus Polen.’, Inventar IV, Warszawa 2013
Czwarty tom najnowszej serii katalogów znalezisk monet z terenów Polski dotyczy Małopolski i Śląska. Obok samych monet są tu oczywiście również pozostałe elementy zawartości skarbów, czyli najbardziej chyba interesujące nas ozdoby.
Szkoda, że katalog jest w języku niemieckim. Zawsze można się podeprzeć publikacją Barbary Butent-Stefaniak i Doroty Malarczyk pt. “Obieg pieniężny na Śląsku we wczesnym średniowieczu (od X do połowy XII wieku)” z 2009 roku. Większość tej pozycji także stanowi katalog z równie dokładnym opisem, choć już zdecydowanie skromniejszy w ryciny.
Weinkauf Marcin
‘Źródła nieceramiczne z początku wczesnego średniowiecza ze strefy chełmińsko-dobrzyńskiej’, [w:] ‘Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia’, t. 33, s. 153–182, Toruń 2013
W tle porównawczym zabytków z tytułowego obszaru autor umieścił grzebienie i oprawkę z poroża pochodzące z Żukowic.
Artykuł do pobrania z Akademickiej Platformy Czasopism.
Lisowska Ewa
‘Wydobycie i dystrybucja surowców kamiennych we wczesnym średniowieczu na Dolnym Śląsku’, Wrocław 2013
Podstawowa pozycja do zapoznania się z wyrobami kamiennymi. Już w samej publikacji znajdziemy zdjęcia kilku dziadoszyckich zabytków, ale to nic w porównaniu z załączonym na płycie CD katalogu. To dopiero jest skarbnica wiedzy, a każdy zabytek w formie rysunku z przekrojami i zdjęcia. Ważne, że mamy tutaj rodzaj surowca, a nawet jego pochodzenie w przypadkach, gdy udało się je określić. Bardzo wygodne są również podane informacje o datowaniu stanowiska, w ramach których badań pozyskano zabytek oraz gdzie jest przechowywany.
To z tej pozycji dowiedziałem się o popularnych na ziemi Dziadoszyców osełkach o skandynawskim pochodzeniu oraz o łupkach jegłowskich.
Książka do pobrania z www.academia.edu, niestety bez katalogu zabytków.
Butent-Stefaniak Barbara
‘Skarby wczesnośredniowiecznego Śląska w kontekście znalezisk wielkopolskich’, [w:] ‘Studia Lednickie’, t. 13, s. 9-48, Dziekanowice 2014
O tym, jak wyglądają skarby śląskie, a wśród nich obiszowski i gostyński w porównaniu z wielkopolskimi.
Artykuł do pobrania z CEJSH (Central European Journal Of Social Sciences And Humanities).
Poleski Jacek
‘Kontakty kmenů v povodí Visly a Odry s Velkou Moravou’, [w:] ‘Velká Morava a počátky křesťanství’, s. 150-154, Brno 2014
W artykule o kontaktach plemion dorzecza Odry i Wisły z Wielkimi Morawami autor przywołuje bradatice z Popęszyc i okucie krzyżowe uprzęży końskiej z Gostynia.
Publikacja do pobrania ze strony Archeologický ústav AV ČR, Brno.
Bogucki Mateusz
‘Intercultural relations of the inhabitants of Polish territory in the 9th and 10th centuries’, [w:] ‘The past societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the early middle ages. 5. 500 AD – 1000 AD’, 224-276, Warszawa 2016
Brązowe okucie końcówki pasa z Grębocic jest tutaj podane jako jeden z zabytków reprezentujących styl blatnicki, które miały dostać się na tereny Śląska za pośrednictwem Wielich Moraw i Czech.
Szmoniewski Bartłomiej Szymon
‘Early-Slavic culture’, [w:] ‘The past societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the early middle ages. 5. 500 AD – 1000 AD’, 22-73, Warszawa 2016
W artykule o kulturze wczesnosłowiańskiej przywoływanych jest wiele informacji o żukowickich zabytkach takich jak: haczyki do wędek, temperaura wypału ceramiki, gliniane tzw. chlebki, gliniana forma odlewnicza, nóż bojowy (saex), żelazne kleszcze, brązowe paciorki spiralne, rogowe grzebienie i półziemianki.
Moździoch Sławomir
‘From a tribe to a state’, [w:] ‘The past societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the early middle ages. 5. 500 AD – 1000 AD’, 124-167, Warszawa 2016
W artykule autor wspomina o wyraźnej różnicy stylów ceramicznych na styku plemion Dziadoszan i Ślężan, która jest jednocześnie granicą stref Tornow-Klenica oraz Dunaj-Chodlik. Jest tu mapka osadnictwa okresu plemiennego Dziadoszyców Krzysztofa Czapli oraz ciekawy plan osadanictwa w Czeladzi Wielkiej, którego nie znałem, podany za Dominikiem Nowakowskim, a wyglądający jak miks mapek z pierwszej i trzeciej fazy osadnictwa Jerzego Lodowskiego. Niestety brakuje źródła tego planu w bibliografii. Natomiast znajdziemu tu aż prawie trzy strony poświęcone kultowej roli Kowalowej Góry w Gostyniu.
Bogucki Mateusz, Ilisch Peter, Malarczyk Dorota, Chabrzyk Piotr, Kędzierski Adam, Kulesza Michał, Nowakiewicz Tomasz, Wawrzczak Roksana
‘Frühmittelalterliche münzfunde aus Polen 2011-2013. Addenda Et Corrigenda’, [w:] ‘Frühmittelalterliche münzfunde aus Polen.’, Inventar V, Warszawa 2016
Ostatni piąty tom najnowszej serii katalogów znalezisk monet z terenów Polski opisujący Warmię i Mazury. Wspominam o nim, bo znajduje się tutaj również Addenda Et Corrigenda, w której mamy niepublikowany skarb odkryty w 2005 roku z Chociemyśla oraz znaleziony w 2013 roku złoty dinar ze Starzej Rzeki – Retkowa.
Lisowska Ewa
‘Skały Wzgórz Strzelińskich w dawnej gospodarce’, Wrocław 2017
W kwestii zabytków dziadoszyckich nie dowiemy się z tej pozycji więcej niż z monografii autorki z 2013 roku. Może jedynie w tabeli z zestawieniem osełek z łupku kwarcowo-serycytowego zobaczymy, ile takich zabytków odnaleziono w konkretnych miejscowościach. Możemy natomiast nieco się zdziwić czytając podpisy pod ryciną numer 40 przedstawiającą wybór takich osełek. Wygląda na to, że do podpisów wkradł się błąd, bo pod literką “b” mamy Dobrzejowice zamiast Bytomia Odrzańskiego, a kolejna literka “c” to tak naprawdę Chwałków, a nie Bytom Odrzański.
Biermann Felix
‘Kult, Sklaverei, Mord und Totschlag – menschliche Knochen aus slawischen Siedlungsbefunden’, [w:] ‘Religion unde Gesellschaft im nördlichen westslawischen Raum. Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 82’, s. 121-150, Langenweißbach 2017
Szczątki ludzkie na grodzisku Kowalowa Góra w Gostyniu jako przykład brutalności rywalizacji sąsiadujących wodzów. Obok wyciągu z artykułu Kurta Langenheima autor dosłownie wspomina o braku przekonujących podstaw do propozycji Sławomira Moździocha, skłaniając się ku ostatniej interpretacji Dominika Nowakowskiego. A mianowicie odkryte zwłoki miałyby być śladem porzucenia ciał obrońców, których nie było komu pochować w następstwie śmierci bądź zniewolenia pozostałych mieszkańców.
Artykuł do pobrania z www.academia.edu.
Rodak Sylwia
‘Archeologia lasów. Nadzór archeologiczny na terenie nadleśnictwa Przemków’, [w:] ‘Śląskie Sprawozdania Archeologiczne’, t. 59, s. 147-162, Wrocław 2017
O nadzorze archeologicznym sprawowanym podczas przeprowadzania prac saperskich na terenie największego w Polsce, użytkowanego do 1992 r. przez Północną Grupę Wojsk Armii Radzieckiej, szkoleniowego lotniczego poligonu wchodzącego w skład większego kompleksu wojskowego Pstrąże (Strachów). Podczas prac odnaleziono 13 egzemplarzy militariów z okresu średniowiecza, wśród nich takie datowane na wczesne średniowiecze jak: topór typu III oraz dwa topory typu IVc (nie można wykluczyć, że te jednak pochodzą z okresu późnego średniowiecza), grot włóczni typu V oraz grot oszczepu typu V wg Nadolskiego.
Artykuł do pobrania z Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego.
Rodak Sylwia, Moździoch Sławomir
‘Zapomniane grodziska w okolicach Głogowa – nowe odkrycia i badania’, [w:] ‘XXI Śląskie Sympozjum Archeologiczne’, s. 72-73, Wrocław 2019
Krótkie sprawozdanie z realizacji projektu Atlas grodzisk wczesnośredniowiecznych z obszaru Polski w okolicach Głogowa. Sprawozdanie skupia się na stanowiskach o nietypowej formie terenowej oraz tych charakteryzujących się słabym stanem wiedzy. Część grodzisk należy łączyć z kulturą łużycką, choć niektóre były wtórnie użytkowane we wczesnym średniowieczu. Niestety, musimy zadowolić się mapką z naniesionymi punktami, a same obiekty próbować identyfikować innymi narzędziami, bo nie znajdziemy tutaj żadnego ich spisu.
Artykuł do pobrania z www.academia.edu.
Pankiewicz Aleksandra
‘Pottery at the Borderland. Southern influence in Silesia and Lesser Poland in 9th and 10th century’, Wrocław 2020
Bez obaw, książka jest dwujęzyczna – angielsko-polska, zatem mamy pełen tekst i w naszej mowie.
Dokładnej charakterystyce ceramiki śląskiej, między innymi, autorka poświęca tutaj, jak sama pisze, minimum odsyłając do swojej pracy z 2012 roku. Aż się łza w oku kręci, kiedy człowiek zda sobie sprawę, że poprzednia praca traktuje o południowym Śląsku, północnych jego obszarów używając jedynie w charakterze porównawczym. Na szczęście tutaj znajdziemy to, co o dziadoszyckiej ceramice najważniejsze, acz książka nie tylko o ceramice traktuje. Jak się dowiadujemy z broszurki reklamowej “Dr Pankiewicz wykracza poza tradycyjny warsztat badawczy archeologa i na podstawie źródeł ceramicznych kreśli zarys kulturowo-polityczny ziem wspomnianego pogranicza w IX-X w. n.e. czerpiąc obficie z literatury naukowej zarówno polskiej jak i czeskiej“. Mamy tutaj zatem mnóstwo odniesień do historii i kultury materialnej Dziadoszan i ich terenów.
Książka zawiera kilka pięknych tablic z ceramiką, acz bez rycin, których nie mieliśmy już okazji podziwiać w starszej literaturze. Są tutaj nawet dwie rozkładane kolorowe mapki.
Pomimo że temat podobieństwa ceramiki obiszowskiej do znajdowanej w czeskich Slepoticach był już podejmowany (Siemianowska 2017), to tutaj pierwszy raz spotkałem się z określeniem “naczynia z delikatnym żeberkiem albo uskokiem na szyjce” użytym jako przykład innych form naczyń z kręgu grupy dalkowsko-obrzańskiej.
Natrafimy tutaj też na informacje o ceramice z dolnověstonieckiego okręgu garncarskiego, acz tylko w kontekście problemu ich podobieństwa do ceramiki tornowskiej. Autorka podkreśla ich znikomą na Śląsku obecność, wymienia jedynie stanowisko w Gilowie, więc nie znajdziemy tu informacji o podobieństwie tej ceramiki do naczyń z Gostynia (patrz Biermann 2000).
Rozbudzonego tytułem apetytu raczej nie zaspokoiłem, ale i tak uważam, że książka jest doskonałym podsumowaniem aktualnej wiedzy oraz bazą wyjściową do bardziej szczegółowych poszukiwań. Cenne kompendium o regionalnej ceramice, z którego dzięki indeksowi nazw geograficznych nietrudno wyłuskać wiedzę o dziadoszyckim plemieniu.
Szczerze polecam lekturę jako uzupełniająco-porządkująca, a doceniam ją osobiście za uświadomienie kilku nieznanych informacji oraz za możliwość obcowania z bardzo eleganckim wydaniem. Książka jest dostępna w sprzedaży tutaj.
Andrzej Buko
‘Świt państwa polskiego’, Warszawa 2021
Świetna pozycja podsumowująca aktualny stan wiedzy archeologicznej terenów całej Polski w okresie powstawania naszego państwa.
Znajdziemy tu mały rysunek rekonstrukcji grodziska w Chobieni reprezentujący grody typu Tornow-Klenica obok mapki z występującą ceramiką tornowską. Grodziska w Chobieni, Gostyniu i Popęszycach są wymienione jako jedyne z obecnymi śladami spalonych kości ludzkich i domostw, co ma świadczyć o burzliwym okresie zbrojnej rywalizacji organizacji wodzowskich. Chobienia, obok Klenicy są przywołane jako siedziby lokalnych elit. Datowanie dendrochronologiczne belki z wałów głogowskiego grodziska na połowę lat 80. X w., wraz z podobnymi datowaniami grodów we Wrocławiu i Opolu może świadczyć o piastowskiej ekspansji na Śląsk zbiegającej się z opisywanym przez Thietmara konfliktem o regnum ablatum.
Uwaga: nasz Gostyń znalazł się tu wraz ze swoim wielkopolskim imiennikiem pod jedną pozycją w indeksie miejscowości.
Bogucki Mateusz
‘Monety antyczne z wczesnośredniowiecznych znalezisk polskich’, [w:] ‘Okruchy starożytności. Użytkowanie monet antycznych w Europie Środkowej, Wschodniej i Północnej w średniowieczu i okresie nowożytnym’, s. 43-64, Warszawa 2021
Skarb z Gostynia jest tutaj wymieniony pomiędzy innymi zawierającymi pojedyncze denary rzymskie.
Kieseler Andreas
‘Herkunftsforschungen zum früh- und hochmittelalterlichen Hacksilber-Schmuck des Elbe-Weichsel-Raums in Ostdeutschland und Polen im 19. und 20. Jahrhundert’, [w:] ‘Frühmittelalterliches Hacksilber im nördlichen westslawischen Raum. Studien zur Archäologie Europas’, Band 36, s. 17-50, Bonn 2022
Srebrny paciorek z guzami ze skarbu w Maniowie. Do tej pory dysponowałem jedynie jego ryciną z Heising, Kiersnowski i Reyman 1966, tabl.VIII:14.
Biermann Felix, Kieseler Andreas, Pernicka Ernst, von Richthofen Jasper
‘Die Herkunft des frühmittelalterlichen Silberschmucks und die Münzzirkulation im Elbe-Weichsel-Raum – archäologische und archäometrische Untersuchungen’, [w:] ‘Frühmittelalterliches Hacksilber im nördlichen westslawischen Raum. Studien zur Archäologie Europas’, Band 36, s. 151-174, Bonn 2022
Skarby srebrne z Gostynia i Maniowa z datowaniem oraz ich fragmenty na nieznanych mi wcześniej zdjęciach: 6 fragmentów z Gostynia oraz 11 z Maniowa. Wygląda, że nawet paciorek z guzami jest tym samym co w artykule Kieselera z tego samego tomu, ale w innym ujęciu!!!
Ungerman Simon
‘Die Herkunft und Provenienz des Luxusschmucks in den Hacksilberschätzen des nördlichen westslawischen Raums Bemerkungen zu Forschungsstand, Quellenbasis und Methoden’, [w:] ‘Frühmittelalterliches Hacksilber im nördlichen westslawischen Raum. Studien zur Archäologie Europas’, Band 36, s. 209-261, Bonn 2022
Rysunek zausznicy typu Tempelhof/Świątki z gostyńskiego skarbu, acz ten sam co w publikacji tego autora z 2021 roku. Jest tu też zausznica z dwoma koszyczkami z maniowskiego skarbu na rycinie pięknie obrazującej detale.
Kara Michał
‘Archaeology, mainly polish, in the current discussion on the ethnogenesis of the Slavs’, [w:] ‘Slavia Antiqua’, LXIII, s. 65-128, Poznań 2022
Żukowice jako nasz dyżurny reprezentant kultury sukowskiej oraz datowanie odnalezionych w tej miejscowości przedmiotów w przedziale A.D. 450-650: żelazny grotu włóczni, żelazne kleszcze kowalskie, brązowa szpila, dwa grzebienie rogowe, fragment szklanego pucharu.
