Chruścielowisko

Geograf Bawarski jest spisem plemion i grodów (okręgów grodowych) występującym w literaturze pod różnymi nazwami np.

• Zapiska karolińska
• Anonim Bawarski
• Geograf Bawarski, Géographe de Bavière, Geographus Bavarus, Bayrischen Geografen, Bayerische/Bayerischer Geograph
• Opis grodów i ziem z północnej strony Dunaju, Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii
• Ostfränkische Völkertafel

Datowanie Geografa Bawarskiego jest nadal przedmiotem dyskusji. Dość długo panowała opinia o jego powstaniu w latach 844/845 lub ich okolicach bazując na podobieństwie do zapiski w Rocznikach fuldajskich (Annales Fuldenses). W młodszej literaturze nastąpiło znaczne odmłodzenie dokumentu, gdyż przesunięto go na koniec IX w. w czasy panowania Arnulfa z Karyntii¹, drugą jego część natomiast nawet na początek X w.².

W polskiej literaturze najczęściej można się spotkać z numerowaniem nazw plemion zaproponowanym przez Henryka Łowmiańskiego³. Zgodnie z tą numeracją poniżej przytaczam nazwy plemion identyfikowane z Dziadoszanami wraz z korespondującą liczbą grodów. Obok rozwinięcia nazw plemion, z jakim spotkałem się w literaturze.

• 17. Thadesi plusquam CC urbes habent. – … mają ponad 200 grodów.
  • Dziadosze – dublet Dziadoszan^4,5
  • Dziedziesze – plemię wywodzące się od ludności zamieszkującej tereny Dziadosiedzan? (nie do końca wiem jak rozumieć wypowiedź autora, więc przytaczam ją w całości niżej⁶)
  • Dziadosze – Gnieźnianie pomiędzy Pięśnianami (Poznanianami) a Goplanami⁷
  • Radesi – Radoszyce/Radoszanie na pograniczu śląsko-wielkopolskim⁸

• 51. Dadosesani, ciuitates XX. – … grodów 20.
  • Dziadoszanie^4,5
  • Dziadosiedzanie⁶ – autor upatruje tu nazwy określającej ludność pozostałą w miejscu wyjścia rodów uczestniczących w kolonizacji Dziedzieszy (patrz Dziedziesze wyżej)

Thadesi = *Dědeši oraz Dadosesani = *Dědo-sěʒane < *Dědo-sěd-jan-e. Ze względu na Thietmarowe: Diedesi (VI.38) oraz Diedesisi (IV.28), Diadesisi (VII.13) trzeba ustalić te nazwy jako *Děd-eš- por. pol. piel-esz, lem-iesz oraz pochodzeniowe *Děd-eš-ici, zaś ze względu na zapis Ottona I (r. 970-971) Diedesa jako zbiorowe *Dědeša < *Dědeš-ja w dzisiejszej polszczyźnie *Dziedziesze, *Dziedzieszyce, *Dziedziesza, por. Wołosza, tłuszcza < *Voloch-ia, *tlust-ia. Natomiast *Dziadosiedzanie byliby plemieniem blisko związanym z *Dědo-sědo siedziba dziadów. Byłyby to rody szczególnie blisko siedzące pierwotnego punktu wyjścia kolonizacji Dziedzieszy. Toteż mają oni tylko 20 grodów, podczas gdy Dziedziesze aż 200. Dziadoszan zaś należy skreślić.

Pierwsza część Geografa Bawarskiego

Descriptio ciuitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii. Isti sunt qui propinquiores resident inibus Danaorum. Quos uocant Nortabtrezi, ubi regio in qua sunt ciuitates LIII, per duces suos partitae. Vuilci, in qua ciuitates XCV et regiones IIII. Linaa est populus, qui habet ciuitates VII. Prope illis resident quos vocant Bethenici, et Smeldingon, et Morizani, qui habent ciuitates XI. Iuxta illos sunt qui uocantur Hehfeldia, qui habent ciuitates VIII. Iuxta illos est regio, quae uocatur Surbi. In qua regione plures sunt, quae habent ciuitates L. Iuxta illos sunt quos uocantur Talaminzi, qui habent ciuitates XIIII. Beheimareb, in qua sunt ciuitates XV. Marharii habent ciuitates XI. Vulgarii regio est inmensa et populus multus habens ciuitates V, eo quod multitudo magna ex eis sit et non sit eis opus ciuitates habere. Est populus, quem uocant Merehanos; ipsi habent ciuitates XXX. Iste sunt regiones quae terminant in inibus nostris. Isti sunt qui iuxta istorum ines resident. Osterabtrezi, in qua ciuitates plusquam C sunt. Miloxi, in qua ciuitates LXVII. Phesnuzi habent ciuitates LXX. Thadesi plusquam CC urbes habent. Glopeani, in qua ciuitates CCCC aut eo amplius. Zuireani habent ciuitates CCCXXV. Busani habent ciuitates CCXXXI. Sittici, regio inmensa populis et urbibus munitissimis. Stadici, in qua ciuitates DXVI populusque ininitus. Sebbirozi habent ciuitates XC. Vnlizi, populus multus, ciuitates CCCXVIII. Neriuani habent ciuitates LXXVIII. Attorozi habent CXLVIII, populus ferocissimus. Eptaradici habent ciuitates CCLXIII. Vuillerozi habent ciuitates CLXXX. Zabrozi habent ciuitates CCXII. Znetalici habent ciuitates LXXIIII.²

Druga część Geografa Bawarskiego

Aturezani habent ciuitates CIIII. Chozirozi habent ciuitates CCL. Lendizi habent ciuitates XCVIII. Thafbezi habent ciuitates CCLVII. Zeriuani, quod tantum est regnum, ut ex eo cunctae gentes Sclauorum exortae sint et originem, sicut afirmant, ducant. Prissani, ciuitates LXX. Velunzani, ciuitates LXX. Bruzi plus est undique quam de Enisa ad Rhenum. Vuizenbeire. Caziric, ciuitates C. Ruzzi. Forsderen. Liudi.d Fresiti. Serauici. Lucolane. Vungare. Vuislane. Sleenzane, ciuitates XV. Lunsizi, ciuitates XXX. Dadosesani, ciuitates XX. Milzane, ciuitates XXX. Besunzane, ciuitates II. Verzane, ciuitates X. Fraganeo, ciuitates XL. Lupiglaa, ciuitates XXX. Opolinie, ciuitates XX. Golensizi, ciuitates V.²

Zdjęcie dwóch części Geografa Bawarskiego znajdujących się w rękopisie Astronomische und mathematische Sammelhandschrift – BSB Clm. 560 (IX – XI w.).

---

Literatura
¹ Hanewinkel Christian “Die politische Bedeutung der Elbslawen im Hinblick auf die Herrschaftsveränderungen im ostfränkischen Reich und in Sachsen von 887–936. Politische Skizzen zu den östlichen Nachbarn im 9. und 10. Jahrhundert”, 2004, s. 71–99, 142–148;
² Rossignol Sébastien “Überlegungen zur Datierung des Traktates des sog Bayerischen Geographen anhand paläographischer und kodikologischer Beobachtungen” [w:] “Der Wandel um 1000. Sonderdruck aus Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 60”, 2011, s. 305-316;
³ Łowmiański Henryk, O pochodzeniu Geografa bawarskiego, [w:] Roczniki Historyczne, R. 20, 1955;
⁴ Łuczyński Michał, “Geograf Bawarski” — nowe odczytania” [w:] “Polonica” XXXVII, 2017;
⁵ Nalepa Jerzy, O nowszym ujęciu problematyki plemion słowiańskich u „Geografa Bawarskiego”. Uwagi krytyczne, [w:] Slavia Occidentalis, T. 60, 2003, s. 9-63;
⁶ Rudnicki Mikołaj “Prasłowiańszczyzna, Lechia, Polska”, 1962, tom II, s.261;
⁷ Kosiński Tomasz J. “Geograf Bawarski” o Słowianach – przegląd, analiza, weryfikacja i nowe wyjaśnienia nazw”, 2022, s. 54;
⁸ Mościcki Jerzy “Polska Popielidów”, 2001, s.160.