podwiązki z przewleczką z Obiszowa

opublikowano: 2015-06-23, ostatnia aktualizacja: 2024-09-03

Opis zabytku

Przewleczka

Wiązaną ze środowiskiem wielkomorawskim przewleczkę w typie późnokarolińskim odkryto w obiekcie 24/99 odsłoniętym na stanowisku 9 w Obiszowie, gm. Grębocice. Przewleczka z owalną dwudzielną tarczką o wymiarach 14,4 x 20,1 mm z lekko zaznaczoną granią w linii dłuższej osi zaliczana jest wg klasyfikacji Wachowskiego (1992, s. 62, ryc. 38) do typu II 1 wariantu b. Niewielki rozmiar ramy przewleczki, w przekroju 2,4 x 3,5 mm, pozwala wysunąć tezę o jej przynależności do garnituru okuć rzemienia do przypinania ostrogi lub spinania owijaczy, czy nogawek spodni pod kolanami1. W rejon środkowoeuropejski podobna moda dotarła z Zachodu zapewne na początku IX wieku2. Na stanowisku odkryto również cztery ostrogi w tym jedną o zaczepach płytkowo-nitowych1.

Sprzączka

Ze względu na problem ze znalezieniem odpowiednio małej sprzączki na pewnych terenach Dziadoszyców, posłużyłem się przykładem z miejsca, które wg historyków3 mogło co najwyżej być daleką północno-zachodnią rubieżą plemienia a mianowicie Połupinem. Chronologia odkrytego w okolicy miejscowości grodziska (VI-VII w.4) również nie daje nam pewności co do ciągłości zaludnienia tego miejsca w okresie świetności plemienia, niemniej kształt sprzączki i jej rozmiary zbliżone są do towarzyszących innym przewleczkom5.

Zakończenie rzemienia

Małe owalne sprzączki zazwyczaj występujące w towarzystwie przewleczek i języczkowatych skuwek odnajdowano w grobach dorosłych mężczyzn zawierających zarówno ostrogi jak i ich pozbawionych2.

Cztery żelazne półowalne zakończenia rzemienia ostróg oraz cztery przewleczki odkryte w Gilowie tworzą najliczniejsze zbiory takich zabytków z terenów Polski. Zakończenia rzemienia mające formę wydłużonego półowalu należą do typy III i IV wg Wachowskiego. Znaleziono tam również jeszcze jedno zakończenie rzemienia mające formę prostokąta zdobionego ornamentem geometrycznym w typie V. W dwóch zakończeniach wystąpiły miedziane: nity oraz płytka zabezpieczająca otworki na nity przed korozją. Półowalne późnokarolińskie zakończenia rzemieni występują wyłącznie z ostrogami o zaczepach płytkowo-nitowych6.

Rekonstrukcja

Na osadzie przygrodowej w Obiszowie odkryto zarówno przewleczkę jak i ostrogę z zaczepami płytkowo-nitowymi, co nie przesądza o charakterze przewleczki jako elementu podwiązki lub części garnituru ostrogi. Zatem kierowany bardziej potrzebą zaspokojenia ciekawości alternatywnych do wszechobecnych krajek sposobów przytrzymywania na miejscu owijaczy, nogawic, czy nogawek spodni, zdecydowałem się na podwiązki. Ze względu na brak wystąpienia zakończeń rzemieni w kolekcji obiszowskich zabytków oraz na sprzeczne informacje na temat ich współwystępowania w obecności ostróg płytkowo-nitowych (patrz wyżej w opisie “Zakończenie rzemienia”) zrezygnowałem z ich użycia w rekonstrukcji.

Kowalską częścią rekonstrukcji zajął się Ludosza, a ja zszyłem wszystko do kupy. Początkowo przewleczka nie była wszyta pomiędzy złożoną w pół skórę przytrzymującą klamrę, ale szybko okazało się to niepraktycznym pomysłem, gdyż dość luźny dla pasa prześwit przewleczki powodował wysuwanie się z niej pasa podczas ruchu. Po ustabilizowaniu przewleczki w okolicach sprzączki, jak to miało miejsce w przypadku podwiązek z grobów w Lejre w Danii, podwiązka okazała się praktyczniejsza, a w mojej opinii nawet ładniejsza.

Rekonstrukcji podwiązek za to już zaopatrzonych w zakończenie rzemieni dokonał wcześniej Mścidrug, a jego dzieło można podziwiać w Bukowym Lesie.

Natomiast o samym zastosowaniu podwiązek można poczytać w artykule Nohavice v době vikinské.

Analogiczne zabytki

    Podobne przewleczki odnaleziono w miejscowościach:

  • Gilów1
  • Bruszczewo1,6
  • Będzin1,6
  • Stradów1,6
  • Wietrzno-Bóbrka6
  • Naszacowice6
  • Trepcza – grodzisko “Horodna”6
  • Radacz6
  • Staré Město1
  • Mikulčice1
  • Boleradice1
  • Břeclav-Pohansko1
  • Stěbořice2,6

[2016-11-20] A jednak czegoś mi brakowało w owych paskach, bo pokusiłem się o dodanie do nich zakończeń rzemieni inspirowanych końcówkami z Gilowa. Tradycyjnie żelazną częścią rekonstrukcji zajął się Ludosza, a ja dodałem mosiężne blaszki i nity. Efekt zobaczcie w galerii.

[2023-10-22] Natrafiłem na sprzączkę z Obiszowa, która jest bardzo podobna do tej z Połupina. Rycina znajduje się na projekcie mapy i tablic tematycznych realizowanych z okazji organizacji Bike Park Obiszów w 2017 roku. Wydaje się, że rysunki sprzączki oraz dwóch sąsiadujących po jej prawej stronie zabytków nie zostały wykorzystane w żadnej publikacji, choć z korespondencji z autorem Łukaszem Koniarkiem dowiedziałem się, że powstawały przy okazji przygotowań do publikacji Krzysztofa Wachowskiego ‘Śląsk w dobie przedpiastowskiej‘ (Wrocław 1997). Ciekawe, czy tablice nadal stoją w terenie, bo może rysunki byłyby w lepszej, niż prezentowane w .pdf’ie, rozdzielczości.

[2024-09-03] Tablice nadal mają się nieźle, choć niestety niewiele więcej detali można na nich dostrzec.

Zdjęcia i rysunki

Przypisy:

1 Rzeźnik 2006, s. 182.

2 Foltyn 1998, s. 123.

3 Moździoch 2003, s. 56.

4 Dąbrowski 1997, s. 127

5 Jaworski 2005, Ryc. 114:a, b, e.

6 Jaworski 2005, s. 272-273.

7 Rzeźnik 2006, Ryc. 7:a

8 Dąbrowski 1997, Ryc. 11:4.

9 Brzostowicz 2002, Ryc. 26:4.

10 Mapa szlaku turystycznego Całoroczna trasa turystyczna BIKE PARK Obiszów, http://grebocice.com.pl/files/file/bikeparkobi.pdf (mapa bike park obisz\363w 2017 druk.pdf).

11 Tablica informacyjna przy Grodzisko wczesnosłowiańskie plemienia Dziadoszan – Obiszów 933 r., fot. Chruściel 2024-09-01