nóż z oprawką z Żukowic

opublikowano: 2015-05-06, ostatnia aktualizacja: 2025-01-26

Opis zabytku

Tzw. oprawka cylindryczna
(spotyka się również nazwę oprawka stożkowata zapewne, ze względu na fakt, że wbrew nazwie nie są to okazy cylindryczne, a lekko zwężające się)

Oprawkę rogową ornamentowaną kratownicą podwójnych żłobków odnaleziono w Żukowicach na stanowisku 5 w obiekcie 7. Oprawki tego typu zwykło się łączyć z funkcją wzmocnienia drewnianych trzonków noża. Jest to najwcześniej datowany, bo na VII w., tego typu zabytek na ziemiach polskich (Kurnatowska et al. 2003, s. 261).

Pomimo dość widocznych różnic w budowie i zdobieniu oprawki na rysunkach publikowanych w literaturze zawsze wymieniana jest tylko jedna, więc mało prawdopodobne, że znaleziono dwie sztuki w tym samym obiekcie, zatem zapewne chodzi o ten sam okaz (Kurnatowska et al. 2003, s. 261; Parczewski 1989, s. 42).

Motywów skośnych, czy to przecinających, czy układających w zygzak, linii możemy dopatrzeć się i w innych dziadoszyckich zabytkach:

  • Bieńków – oprawka odnaleziona przy skarpie i klombach kwiatowych przy kościele pw. Św. Jana Chrzciciela w Grodowcu w w ziemi przywiezionej z osady przygrodowej w Bieńkowie (Rzeźnik 2000, Ryc.2:f)
  • Dobrzejowice (Czapla 2014, okładka)
  • Grodziszcze (Langenheim 1936, Ryc.11:2)

Nóż ze zbroczem

Nóż został znaleziony w Żukowicach na stanowisku 5 w obiekcie 13.

Zbrocze znam jeszcze tylko z jednego stanowiska na terenie Dziadoszan – Gostynia. Niestety nie dysponuję godną zaufania skalą tego zabytku, bo w jednej publikacji znalazłem już kilka błędnych skal (Wachowski 1997, ryc. 27:c), a w innej zabytekowi nie towarzyszy żadna skala (Kostrzewski 1965, ryc. 105:14).

Rekonstrukcja

Pomimo, że nic nie świadczy za tym, że oba zabytki mogły stanowić komplet, a nawet nie wystąpiły w tym samym obiekcie, zdecydowałem się na ich połączenie w rekonstruowanym nożu, głównie ze względu na unikatowość samych oprawek i zupełny brak takich kompletów w ziemi Dziadoszyców. Rekonstrukcji podjął się Ludosza, który wykorzystał żelazo ze starego zawiasu, stal na ostrze, poroże jelenia oraz jesion i muszę przyznać, że dzieło przerosło moje wyobrażenie.

P.S. [2016.11.20] Jako, że noża nagiego nosić nie wypada, ubrałem go w pochewkę, którą przyozdobiłem mosiężną puncowaną od spodu blaszką, na którą nałożone są obustronie kolejne blaszki wycięte i wyoblone na kształt przypominający żmije. Wszystkie blaszki zostały zespole z pochewką trzema nitami. Zdobienie pochwy inspirowane jest okuciem pochwy noża odkrytego w grobie 47 na cmentarzysku w Tomicach. W grobie złożono ciało dziecka pod koniec X w. lub na początku XI w. Szczegółowego opisu szukajcie w publikacjach9,13,14 oraz na wyszukiwarce zbiorów muzealnych Muzeum Miejskiego Wrocławia.

P.S. [2025.01.26] Od momentu kiedy się zorientowałem, że żmijka była tylko po jednej stronie pochwy, nie mogłem pozostawić jej bez poprawek. Oczwyiście żmijka powinna być bliższa oryginałowi, w czym pomógł mi Paweł Krawczyk z Arcanum przgotowując jej piękną wersję. Była to również okazja do wniesienia poprawek do blaszki znajdującej się pod żmijką: poszerzenia jej w okolicach końca pochwki oraz dodania rzędu puncowanych oczek po przeciwległej stronie żmijki.

Literatura

1 Kurnatowska et al. 2003 Kurnatowska Zofia, Tuszyński Mariusz ‘Wyroby rogownicze z wczesnopiastowskiego grodziska w Grzybowie pod Wrześnią’, [w:] ‘RES et FONTES’, s. 257-263, Szczecin 2003;
2 Rzeźnik 2000 Rzeźnik Paweł ‘Materiały z wczesnośredniowiecznej osady bieńkowskiej na przykościelnej skarpie w Grodowcu, gm, Grębocice’, [w:] ‘Śląskie Sprawozdania Archeologiczne’, t. 42, s. 385-397, Wrocław 2000;
3 Czapla 2007 Czapla Krzysztof ‘Dziadoszanie. Plemię zamieszkujące ziemię głogowską w X wieku’, Głogów 2014
4 Parczewski 1989, tabl. XXVII:1;
5 Parczewski 1989, tabl. XXIX:7;
6 Brzostowicz 2002, s.88-90, Ryc. 39;
7 Wachowski 1997, Ryc. 27:c;
8 Kostrzewski 1965, ryc. 105:14;
9 Wachowski 1975, Ryc. 27:5;
10 Kaczkowski 1971, Ryc. 19:3;

11 Langenheim 1936 Langenheim Kurt ‘Die Bedeutung der Wikinger fur Schlesiens Fruhgeschichte’, [w:] ‘Altschlesien’, Bd. 6, z. 2, s. 273-316, Wrocław 1936;

13 Wachowski Krzysztof, ‘Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe’ [w:] ‘Tomice, pow. Dzierżoniów. Wielokulturowe stanowisko archeologiczne’, 1973, s. 183, Ryc. 86:f;
14 Szczepanik Paweł, ‘Early Medieval Bronze Sheaths with Zoo- and Anthropomorphic Ornamental Fitting from Poland – Mythical Pictures and their Content’ [w:] ‘Religion und Gesellschaft im nördlichen westslawischen Raum’, 2017, s. 172, Ryc. 5:a;